W jakim celu organizm produkuje wydzielinę nosową?
Zastanawiając się, skąd się bierze katar, warto w pierwszej kolejności wyjaśnić znaczenie wydzieliny nosowej. W jamach nosowych znajduje się błona śluzowa zbudowana z warstwy komórek, które tworzą nabłonek migawkowy. Jest on nawilżany przez lepki śluz, który dodatkowo wychwytuje drobnoustroje i zanieczyszczenia przedostające się do nosa wraz z wdychanym powietrzem. Pełni on również funkcję ogrzewającą, dzięki czemu powietrze przed przedostaniem się do płuc jest ciepłe i wilgotne.
Prawidłowo funkcjonująca błona śluzowa nosa zawsze produkuje śluz i nie jest to typowy katar. Skąd się bierze wydzielina? Otóż jest ona wytwarzana przez gruczoły zlokalizowane w śluzówce wyściełającej jamy nosowe i zatoki. Wydzielina ta usuwana jest za pomocą ruchu rzęsek. Dzięki temu organizm pozbywa się większości patogenów chorobotwórczych, zanim te przedostają się do dalszych części układu oddechowego. Co więcej, w wydzielinie nosowej znajdują się enzymy, np. lizozym o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych.
Pytając, skąd się bierze wodnisty katar, warto mieć na uwadze, że często jest to naturalna reakcja organizmu na kontakt z zimnym powietrzem, co ma niewiele wspólnego z nieżytem nosa, jednak zwiększa ryzyko infekcji. Im więcej ogrzania potrzebuje powietrze, tym więcej śluzu produkuje błona śluzowa. Nie zawsze więc jest to objaw choroby. Do nadprodukcji wydzieliny nosowej może dochodzić także po zjedzeniu pikantnej potrawy, czy wdychaniu zanieczyszczeń. Jeśli wodnisty katar wydziela się przewlekle, być może odpowiada za niego utrzymujący się kurz w pomieszczeniu lub alergia.
Czym jest katar?
W rzeczywistości katar nie jest chorobą ani objawem, a potoczną nazwą zespołu objawów pojawiających się w następstwie nieżytu nosa. Co więcej, katar jest reakcją całkowicie naturalną i niezbędną do zachowania zdrowia. Jest to jedna z najważniejszych reakcji obronnych układu odpornościowego.
Katar, czyli nieżyt nosa objawia się głównie nadprodukcją wydzieliny nosowej. Towarzyszą temu inne symptomy, takie jak obrzęk i przekrwienie śluzówki wyściełającej jamy nosowe. W konsekwencji osobie chorej trudniej jest oddychać przez nos, co kolejno przyczynia się także do wysuszenia i podrażnienia gardła.
W przebiegu kataru zwykle występują także objawy, które są następstwem podrażnienia powstającego pod wpływem drobnoustrojów lub zanieczyszczeń, ale także reakcji uruchamianych przez układ odpornościowy.
Skąd bierze się katar infekcyjny?
W większości przypadków za katar odpowiadają drobnoustroje wirusowe. Jeśli komórki patogenów przedostają się do nosa, wówczas organizm wzmaga produkcję wydzieliny. Nie zawsze jednak dochodzi do zachorowania – patogeny często są skutecznie usuwane wraz ze śluzem.
Dopiero w momencie ich namnożenia, gdy wnikają do błony śluzowej, organizm uruchamia kolejne reakcje obronne. Przeciwciała produkowane przez układ odpornościowy kierowane są do zainfekowanego miejsca, czyli do jam nosowych. Przedostają się tam przez naczynia krwionośne zlokalizowane w błonie śluzowej nosa. Kolejną reakcją obronną jest stan zapalny. Konsekwencją tego mechanizmu jest obrzęk i przekrwienie śluzówki.
Wyjaśniając, skąd się bierze katar, warto więc podkreślić, że nieżyt nosa wynika z działania układu odpornościowego. Jednak wszelkie reakcje są inicjowane przez patogeny. Do powstawania kataru przyczynia się także spadek temperatury. Z tego powodu katar występuje głównie w okresie jesienno-zimowym.
Niska temperatura prowadzi do obkurczenia naczyń krwionośnych, co ma chronić przed utratą ciepła. W konsekwencji dochodzi do niedokrwienia śluzówki nosa, która staje się niedostatecznie produktywna. Zmniejszona ilość wydzieliny nosowej wbrew pozorom jest groźniejsza niż jej nadmiar. Wszystko dlatego, że przy małej ilości śluzu wirusy i bakterie znacznie łatwiej wnikają do błony śluzowej.
Jak uchronić się przed katarem?
Wiadomo już, skąd się bierze katar i jakie pełni funkcje w procesie chorobowym. Gdy występuje, nie należy więc hamować go za wszelką cenę, ponieważ to m.in. on chroni organizm przed innymi objawami i powikłaniami infekcji.
Niemniej jednak katar bez wątpienia nie należy do przyjemnych doznań, prowadzi do osłabienia i utrudnia funkcjonowanie. Istnieją sposoby, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia kataru. Są to metody równoznaczne z unikaniem zainfekowania. Pytając, skąd się bierze katar i jak się przed nim chronić, należy wskazać te same metody, na które stawiamy podczas profilaktyki przeciw infekcjom.
Podstawą profilaktyki przeciwko katarowi i innym objawom przeziębienia jest systematyczne wspieranie odporności. Dieta bogata w witaminy i składniki mineralne to nie mit, a fakt, który wpływa na kształtowanie odporności. Ponadto niezbędne jest zachowanie zdrowej błony śluzowej nosa. Należy więc dbać o odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy najczęściej.
Z kolei unikać należy zanieczyszczeń i kurzu. Niekorzystne w kontekście kataru są nagłe zmiany temperatury otoczenia. Niemniej jednak nie należy przesadzać ze zbyt ciepłym ubiorem. Odpowiednie, przede wszystkim stopniowe hartowanie organizmu wpływa korzystnie na układ odpornościowy i zmniejsza ryzyko osłabienia przy zmianach warunków atmosferycznych.
Warto pamiętać, że przy kontakcie z drobnoustrojami nadmiar wydzieliny nosowej to zupełnie naturalny objaw. Mając świadomość, skąd się bierze katar, należy pamiętać, że unikać możemy nie typowego zespołu objawów, a czynników, które go wywołują.
Co zrobić przy pierwszych objawach kataru?
Kataru nie należy hamować, ponieważ wraz z wydzieliną usuwane są patogeny. Warto natomiast podejmować kroki, które mają na celu ułatwienie oczyszczania górnych dróg oddechowych z zanieczyszczonej wydzieliny.
Wiedząc, skąd się bierze wodnisty katar, nie należy lekceważyć tego objawu. Choć infekcje wirusowe zwykle mijają samoistnie po kilku dniach, prawdą jest, że zalegająca wydzielina zwiększa ryzyko wnikania bakterii. Im więcej patogenów, tym więcej tworzy się śluzu. Z kolei nadmiar wydzieliny zaburza prawidłowe funkcjonowanie rzęsek, przez co nabłonek migawkowy nie jest w stanie usuwać jej sukcesywnie wraz z patogenami. Z tego powodu w trakcie przeziębienia należy systematycznie i dokładnie oczyszczać nos, ułatwiając usuwanie zarazków.
Już przy pierwszych objawach infekcji należy zadbać o odpowiednie nawilżenie błony śluzowej nosa. Nieocenione okazują się do tego proste, domowe sposoby, takie jak inhalacje, nawilżanie powietrza w pomieszczeniach czy stosowanie roztworów soli fizjologicznej.
Dobrze nawilżona śluzówka wytwarza dostateczną ilość wydzieliny, która jest zdolna pochłonąć wirusy i usunąć je z organizmu. Pomocniczo warto zastosować preparaty, które nie atakują naturalnych barier ochronnych, a są skierowane wprost do czynników inicjujących katar. Jednym z nich jest wyrób medyczny w postaci spray-u do gardła ViruProtect STADA, który izoluje drobnoustroje wirusowe, hamując ich wnikanie do tkanek.
lek. Michał Dąbrowski
STADA/PL/409/2021