Katar – przyczyny, objawy, jak sobie z nimi radzić?

Z medycznego punktu widzenia katar to nieżyt nosa, czyli stan zapalny w przebiegu, którego dochodzi do nadprodukcji wydzieliny nosowej. Najczęściej przyczyną kataru jest infekcja, ale objaw ten może wskazywać także na alergię i nie tylko. Dowiedz się więcej na temat kataru i sprawdź, dlaczego nie należy go blokować. Poznaj również metody na jego złagodzenie, w tym tradycyjne, domowe sposoby!

Nos jest bardzo ważną częścią ciała, nie tylko dlatego, że znajdują się w nim receptory węchu. Przede wszystkim bierze on udział w procesie oddychania. Podczas wdechu przez nos przedostaje się powietrze, które kolejno kierowane jest do dalszych części układu oddechowego.

Wcześniej jednak powietrze zostaje ogrzane i oczyszczone. Odpowiada za to błona śluzowa wyściełająca ściany jamy nosowej. Śluzówka ta zbudowana jest ze specyficznej warstwy komórek tworzących nabłonek migawkowy. We wnętrzu błony śluzowej znajdują się gruczoły, które produkują lepki śluz (wydzielinę nosową). Jego zadaniem jest nawilżanie nabłonka, a także wychwytywanie zanieczyszczeń i drobnoustrojów, które przedostają się do nosa wraz z powietrzem. W śluzie obecny jest także enzym o nazwie lizozym – posiada on zdolność hamowania rozwoju niektórych drobnoustrojów. W błonie śluzowej znajdują się także niewielkie rzęski, za sprawą których zanieczyszczenia, wirusy, bakterie i alergeny są usuwane na zewnątrz przez otwory nosowe. Błona śluzowa nosa produkująca „katar” jest więc niezwykle istotnym elementem układu odpornościowego.

Optymalna ilość wydzieliny nosowej jest potrzebna do prawidłowego funkcjonowania nosa. Jeśli pojawia się jej zbyt dużo, nie zawsze jest to związane z chorobą. Katar jest potocznym określeniem nieżytu nosa, czyli stanu zapalnego błony śluzowej. Występuje on w odpowiedzi na kontakt z zanieczyszczeniami, drobnoustrojami lub alergenami.

Gdy do nosa przedostanie się duża ilość niepożądanych cząsteczek, wówczas rzęski nabłonka pracują coraz mniej wydajnie, ponieważ jest im trudniej usunąć śluz wraz z patogenami. W konsekwencji dochodzi do nagromadzenia się wydzieliny nosowej. Śluz, wilgoć i ciepło w nosie, to warunki sprzyjające namnażaniu się wirusów i bakterii.

Gdy ilość drobnoustrojów znacznie wzrasta, zaczynają one wnikać do błony śluzowej nosa. W tym momencie wkracza układ odpornościowy wysyłając przeciwciała, których zadaniem jest zwalczanie patogenów chorobotwórczych. Aby przeciwciała mogły dostać się do nosa, rozszerzeniu ulegają naczynia krwionośne w błonie śluzowej, co jest bezpośrednią przyczyną obrzęku i przekrwienia śluzówki.

W przebiegu nieżytu nosa poza nadprodukcją wydzieliny nosowej mogą występować również inne objawy, takie jak:

• uczucie zatkanego nosa,
• obrzęk i zaczerwienienie śluzówki,
• kichanie,
• świąd śluzówki nosa,
• zaburzenia węchu i smaku,
• uczucie ucisku między oczami,
• wysuszenie skóry płatków nosowych,
• ból głowy,
• osłabienie,
• uczucie ogólnego rozbicia,
• utrudnione oddychanie.

Najczęściej za katar odpowiada infekcja wirusowa. Drobne cząsteczki wirusów zwykle są przenoszone droga kropelkową – kiedy osoba chora kicha lub kaszle, patogeny rozprzestrzeniają się na duże odległości wraz z wydychanym powietrzem. Wirusy wywołujące schorzenia górnych dróg oddechowych to m.in.:

• rhinowirusy,
• adenowirusy,
• koronawirusy.

Warto pamiętać, że nie każdy kontakt z wirusem oznacza, że dojedzie do rozwoju infekcji. Sprawnie funkcjonujący układ odpornościowy zmniejsza ryzyko ich wnikania do ustroju, m.in. za pomocą barier, takich jak wydzielina nosowa czy odruch kaszlowy.

Najczęściej choroby wirusowe występują w okresie jesienno-zimowym. Dlaczego? Ponieważ ochłodzenie przyczynia się do spadku odporności. Gdy przebywamy w niskiej temperaturze, dochodzi do kurczenia naczyń krwionośnych, również tych w błonie śluzowej nosa. Ma to na celu zatrzymanie utraty ciepła.

Niestety minusem jest jednocześnie występujące niedokrwienie śluzówki. Pod wpływem zimna staje się ona mniej funkcjonalna i produkuje niedostateczną ilość wydzieliny. Ostatecznie bariery ochronne są zaburzone, a przez wysuszony nabłonek łatwiej wnikają wirusy i bakterie.

Najczęściej spotykany jest katar wywołany infekcją wirusową. Wydzielina taka zwykle jest płynna, przezroczysta lub lekko biaława. Wodnisty katar po kilku dniach choroby staje się gęściejszy, następnie, jeśli prawidłowo dbamy o zdrowie w trackie choroby, infekcja zwykle mija. Objawami, jakie mogą towarzyszyć wirusowej chorobie dróg oddechowych są najczęściej:

• podwyższona temperatura ciała,
• osłabienie,
• kaszel, odkrztuszanie wydzieliny,
• bóle gardła, swędzenie, drapanie.

Nieco rzadziej nieżyt nosa wynika z infekcji bakteryjnej. Jeśli jednak wodnisty katar nie jest prawidłowo odprowadzany, stwarza idealne warunki do rozwoju bakterii. W takich przypadkach początkowo wodnisty katar może stawać się gęsty, niekiedy o nieprzyjemnym zapachu, a nawet ropny. Jego barwa może być żółta lub zielonkawa, co może sugerować zakażenie bakteriami. Należy pamiętać że rodzaj kataru i jego kolor nie stanowią objawu różnicującego przyczynę choroby i tylko na tej podstawie nie można decydować o rodzaju leczenia. Infekcjom bakteryjnym zwykle towarzyszy wysoka gorączka, kaszel oraz inne objawy. W razie przedłużającej się infekcji należy skontaktować się z lekarzem.

Poza infekcjami o podłożu wirusowym i bakteryjnym za katar mogą odpowiadać czynniki środowiskowe. Zdarza się, że do nadprodukcji wydzieliny dochodzi z pozoru błahych przyczyn, takich jak:

• przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach;
• wdychanie zanieczyszczeń, np. smogu, spalin, dymu papierosowego;
• jedzenie pikantnych przypraw lub wdychanie ostrych zapachów;
• zmiana ciśnienia atmosferycznego;
• zmiana temperatury, np. wejście zimą do ogrzewanego pomieszczenia. 

Wymienione przyczyny kataru nie powinny być lekceważone. Warto pamiętać, że wszystkie cząsteczki, które przedostają się do nosa, mogą powodować podrażnienie błony śluzowej. To z kolei zwiększa ryzyko infekcji.

Kolejną z możliwych przyczyn kataru są alergeny. Alergiczny nieżyt nosa wynika z nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego po kontakcie z czynnikiem, który dla osoby zdrowej nie stanowi zagrożenia, jednak przez organizm alergika jest odbierany jako zagrożenie. Alergenami najczęściej są pyłki roślin, białko znajdujące się w sierści zwierząt, roztocze kurzu domowego lub składniki pokarmowe.

Katar alergiczny zwykle charakteryzuje się sezonowością, co wynika z okresowego pylenia roślin. Jeśli natomiast czynnikiem uczulających jest sierść, kurz lub pokarm, objawy nasilają się po kontakcie z nim i ustępują po braku kontaktu z alergenem.

Zwykle w takich przypadkach katar jest wodnisty i bardzo obfity. Występuje częste kichanie, drapanie w nosie i gardle. Przy alergii często odczuwa się także inne objawy, takie jak łzawienie i przekrwienie oczu, opuchlizna powiek, czy świąd skóry.

Katar leczy się w zależności od jego przyczyny. Przy alergii stosuje się między innymi preparaty, które hamują wydzielanie histaminy odpowiedzialnej za objawy. Mogą to być zarówno leki doustne, jak i środki o działaniu miejscowym. Z kolei infekcje bakteryjne często wymagają stosowania antybiotyków, także działających ogólnoustrojowo.

Podstawą postępowania przy każdym rodzaju kataru jest natomiast leczenie objawowe. Polega ono na nawilżaniu błony śluzowej i oczyszczaniu nosa z zalegającej wydzieliny. W tym celu stosuje się preparaty o działaniu miejscowym, które upłynniają gęsty śluz, a tym samym ułatwiają jego odprowadzanie przez otwory nosowe. Przy ostrym nieżycie można aplikować krople i spraye obkurczające śluzówkę. Ich stosowanie warto jednak ograniczyć do minimum, ponieważ po dłuższym czasie mogą prowadzić do wysuszenia śluzówki.

Warto pamiętać, że katar nie powinien być blokowany. Jeśli wydzielina nie znajdzie ujścia przez przewody nosowe, będzie spływała po tylnej ścianie gardła, a wraz nią wirusy. Aby zmniejszyć ryzyko powikłań, nie można zapominać o prawidłowej pielęgnacji nosa i odpowiednim postępowaniu w trakcie choroby. Przy pierwszych objawach przeziębienia można zastosować specjalne gotowe preparaty np. wyrób medyczny  ViruProtect w postaci spray-u do gardła. Katar natomiast można łagodzić stosując tradycyjne sposoby, takie jak np.:

• Inhalacje – wykonuje się je za pomocą inhalatora, w którym umieszcza się roztwór soli fizjologicznej. Inhalacje nawilżają błonę śluzową nosa i gardła, dzięki czemu przynoszą ulgę, upłynniają wydzielinę i redukują obrzęk. Jest to bardzo dobry sposób na katar u dzieci i niemowląt, ale także osoby dorosłe mogą korzystać z takiej metody. 
• Wdychanie naparów ziołowych – wystarczy zaparzyć zioła, po czym wdychać unoszącą się parę. Do łagodzenia kataru sprawdza się przede wszystkim rumianek i szałwia. Zioła te działają odkażająco, nawilżająco i przeciwobrzękowo. Dodatkowo ciepła para rozrzedza wydzielinę i ułatwia oczyszczanie nosa. Napary ziołowe należy jednak wykonywać z dużą ostrożnością. Zbyt gorąca para może doprowadzić do poważnych oparzeń górnych dróg oddechowych.
• Olejki eteryczne – ulatniając się uwalniają związki zapachowe, które udrażniają nos i ułatwiają oddychanie. Kilka kropli olejku można dodać do kąpieli, na chusteczkę higieniczną lub na poduszkę,. Możesz wypróbować m.in. olejek rozmarynowy, eukaliptusowy, z drzewa herbacianego lub goździkowy.

Lek. Michał Dąbrowski

STADA/PL/143/2021